Herdenkingen 4 mei 2025, toespraken burgemeester Wimar Jaeger

Geachte aanwezigen, lieve mensen,

Vandaag herdenken we samen, komen we samen, wensen we samen en herinneren we ons samen, vandaag zwijgen we samen en benoemden we hardop talloze namen. Dat is belangrijk, want; je bent pas echt vergeten, als je niet meer wordt genoemd.

Dus ga ik vanavond liefdevol de barricade op, niet om u een les voor te houden, maar om dit moment van herdenken in te kleuren met beseffen, om dit bewuste herdenken gepaard te laten gaan met herinneren, opdat we ons - met groots respect voor het verleden ook op de toekomst kunnen richten. Een toekomst waarin we hebben geleerd de aanleiding voor oorlog te doorzien.

Een toekomst waarin we weten dat wij zelf degenen zijn, die moeten voorkomen dat wat toen zo verschrikkelijk mis ging nooit weer gebeurd; dat nooit weer. Een toekomst waarin we niet de verschillen benadrukken, maar wel weerbaar zijn, opdat we het snijvlak van herdenken naar herinneren verzachten zodat de verschikkingen van toen niet voor niets zijn geweest.

Een toekomst waarin we geen schilden dragen, maar armen openen, niet onderdrukken, maar vooruit stuwen, geen zwaarden slijpen, maar lansen breken, opdat we dit snijvlak verzachten. Het snijvlak tussen herdenken en herinneren.

Omdat ik vurig verlang naar een tijd waarin we ons nog enkel kunnen herinneren dat er eens uitsluiting en discriminatie was, politiek geweld en onderdrukking, arbeidsuitbuiting en slavernij, oorlog en militair geweld, willekeur en moedwil. En dat onze strijd daartegen door degenen die wij missen in vredesnaam niet voor niets was, omdat we ervan geleerd hebben ons eraan te blijven herinneren.

Op de weg daar naartoe is onze mooie gemeente bezaaid met verrijdbare billboards, mobiele billboards die als stippen aan de horizon een route naar tachtig jaar geleden uitstippelen, naar waar we vandaan komen en nooit meer naar onderweg willen zijn. Een route naar gemis dat voortduurt, dat zich in ons heeft genesteld en gaten sloeg in vertrouwde contouren; zoals de contouren op die billboards, de contouren van straathoeken en pleinen, die je over het stadplan van nu kunt leggen en zodoende zichtbaar maken hoe dichtbij die historie nog altijd is.

Want in de tweede Wereldoorlog werd Zutphen tot ‘Festung’ verklaard. Dat is best te begrijpen, vanuit een vesting kun je je namelijk tegen je vijand verdedigen. Maar wat is het minstens bitterzoet te noemen dat de vijand van toen de mogelijkheid heeft gegrepen die geborgenheid zo radicaal om te draaien. Door er vijandigheid van te maken.

In de vesting die Zutphen vandaag de dag vormt zijn we veelal veilig; onze stadsmuur staat nog altijd, en op de plekken waar haar contouren missen, slaan we bruggen van vertrouwen. Hier hopen we slechts bunkers van liefde te bewonen, hier wensen we te schuilen onder verlichtende armen, onder te duiken om boven te mogen komen en deuren voor elkaar te openen.

Deuren die op struikelstenen uitkomen, stenen die je respectvol doen haperen, opdat je je pas vertraagt en je stilstaat. Is Zutphen daarom niet sowieso een stad van ongelijke stenen, denk ik soms even, aarzelt het wegdek er nostalgisch opdat we nooit vergeten? Dwarrelt hier bij tegenwind en briesje niet enkel bloesem en gevallen groen door de lucht, maar ook het verzuchten van wie geen rustplaats mocht vinden? Daalt wat dwarrelt neer op mobiele billboards die zich slechts kortstondig verankeren kunnen? Mag de vrijheid zich alsjeblieft langdurig verankeren?

Want vrijheid is nooit af, lieve mensen, vrijheid verankert zich meestal kortstondig in het geheugen van wie leeft binnen zijn eigen veilige grenzen. Laten we verdraagzaam blijven binnen die grenzen, laten we behoedzaam zijn elkaars’ grenzen niet te overschrijden en laten we grenzeloos open blijven. Verdraagzaamheid gaat over ‘samen dragen’ en daardoor lichter maken, in gewicht en gedachten.

Laten we zorgzaam zijn voor mensen die, in hun zoektocht naar vrijheid, de oorlog ontvluchten. Voor vluchtelingen bijvoorbeeld die slechts om geluk wensen omdat zij gedwongen zijn dat ergens anders te moeten achterlaten. Dat schijnt een ander licht op wat zij moeten dragen. Voor gezinnen die uit elkaar gereten zijn en mensen die hartverscheurend moeten uitwijken voor onderdrukking.

Laten we zorgzaam en verdraagzaam zijn door geen gesloten meningen te plaatsen, maar onze eigen grenzen te verleggen met het stellen van open vragen, door ons te laten verrassen door – vrij van oordelen – een kans te zien in andere perspectieven. Geef een ander de ruimte die maakt dat ook jij terug durft te komen; terug op stellingen, invalshoeken, oordelen en terug in open armen die dat kunnen ontvangen.

Laat de hedendaagse verharding bovenal een rieten schild zijn dat beschermt in plaats van verblindt. Wees geen toeschouwer aan de grenzen van je eigen zijlijn, maar werp een lijn uit die verbindt.

Wees verdraagzaam naar wie niet vrij is, naar wie leeft buiten vertrouwde grenzen en binnen onze gemeentegrenzen. Zoek de struikelsteen in jezelf op en maak respectvol pas op de plaats voor je oordeelt. Geef FaceBook een zacht gezicht, laat Instagram soms een onsje minder wegen, TikTok openbreken in plaats van verstommen, laat Snapchat je conversatie begrijpen en X vooral de titel van een genderidentiteit zijn die niet in één letter te vangen is.

Oftewel, laat je media sociaal zijn. Een gemeenschap met elkaar vormen, gaat over wat je gemeenschappelijk hebt; de term ‘gemeen’ heeft er vaak maar weinig mee te maken. En ik kan dat weten; als burgervader van deze gemeente ontwaar ik namelijk vooral lieve mensen.

En de lieve mensen zijn altijd met meer, laten we ons dat blijven herinneren. En sta ons toe dit herdenken over te laten gaan in herinneren, want je iets herinneren gaat over de toekomst, een toekomst waarin we vurig hopen dat de afgelopen 80 jaar geen interbellum is gebleken. Geen periode tussen oorlogen in, geen sluimerend strijdend begin, maar een vrede zonder dreiging. Laat ons daar in vredesnaam zuinig op zijn, lieve mensen.

Laten we ons zachtmoedig hard blijven maken voor de vrede, want de lieve mensen zijn met meer en zodoende kunnen ze zich samen blijven uitspreken tegen wat we ons moeten blijven herinneren; tegen militair geweld, tegen discriminatie en uitsluiting, tegen onvrijheid van opvatting en onrecht, tegen arbeidsuitbuiting en tegen willekeur. De geschiedenis heeft ons immers geleerd dat oorlog niet alleen ontstaat door het toedoen van slechte mensen, systemen en slechte politiek, maar misschien nog wel veel meer door het zwijgen van een stille meerderheid.

Vorm minstens een fluisterende meerderheid, zwel samen aan wat mompelend begint en resoneer tegen de contouren van een ingebeelde stad dat er nooit meer onverschilligheid mag zijn. Metsel struikelstenen op de route naar eensgezind, zoek hobbels op die uitzicht bieden, zeker als je ze durft te beklimmen en ga, voor nu, vooral zo af en toe eens in je eigen gedachten richting de barricade.

Reset jezelf aldaar, en sta stil. Blaas de bloesem en het gevallen groen van het pad tussen je hoofd en je hart. Zeg ‘vrijheid is nooit af’ en neem een abonnement op een onafhankelijke krant, laat je onpartijdig informeren, blijf nieuwsgierig, stap grensverleggend uit je bubbel en geef een ander de vrijheid die je zelf zou willen ontvangen. Heb vertrouwen in jezelf en je omgeving.

Heb vertrouwen in de wederkerigheid van jouw vrijheid en in dat de lieve mensen met meer zijn. Draag de vrijheid verdraagzaam uit. Zeg: “jij bent vrij als ik het ben en ik ben vrij als jij het bent.”

Neem twee minuten de tijd in je agenda, bij een monument, of een verrijdbaar billboard. Ook als je in het verlaten gras nog enkel de gele plek ziet die je aan zijn kortstondig verankerde basis herinnert.

Het is namelijk aan de lieve mensen in deze gemeenschap om de contouren te blijven eren, om juist daar bruggen van vertrouwen te bouwen die maken dat we een vesting blijven, een vesting die niet bezig is zich te wapenen, maar die zich wil blijven openen, omdat de lieve mensen met meer zijn en niets hoeven te vrezen, zeker niet zolang we met meer blijven. Zeker niet wanneer we samen bepalen nooit meer te zwijgen.

Bewaar de liefde en de vrede, de liefde-vrede, weet dat je dat, zelfs onthand, nog in de hand hebt. En steek die hand dan uit; naar wie doolt, zoekt, onthecht, anders, maar gelijk is. Verzacht de contouren van het gemis en vul de gaten met jezelf in. Op een vredelievende barricade. Dat, lieve mensen, is wat ik u en uw naasten gun.

Lieve mensen,

Wat is het mooi en dankbaar hier met zovelen samen te zijn tijdens dit belangrijke moment, een moment waarop we stilstaan bij een herinnering waar nog altijd geen woorden voor zijn. Een moment waarop we zojuist in stilte oorverdovend waren, waarop je spelden kon horen vallen. Spelden die blijven prikken vanwege het onmetelijke leed dat mensen is aangedaan en is overkomen. Ik ben blij dat we die stilte zo saamhorig hebben laten klinken.

Want als je ergens nog altijd geen woorden voor hebt, laat er dan stiltes zijn lieve mensen. Stiltes die het mogelijk maken je eigen gedachten te horen, stiltes die doen stilvallen of stiltes die je zomaar overvallen. Het is namelijk belangrijk in stilte te blijven stilstaan bij wat we hebben overwonnen. Stilte om ons te blijven beseffen dat wat toen zo gruwelijk mis ging nooit weer mag gebeuren.

Als het donker is, te donker soms, zoals aankomende nacht wellicht, wanneer de klok stilletjes aan richting Bevrijdingsdag tikt, denk dan aan het vrijheidsvuur dat uit Wageningen naar ons onderweg is. Het Bevrijdingsvuur dat ons land in vuur en vlam zet, zoveel gekost heeft en zo belangrijk is om ons aan te warmen. Nog even stil zijn tot het vrijheidsvuur bij zonsopgang wordt verwacht. Want de zon gaat voor niets op, maar de vrijheid doet dat niet.

Wij zijn allemaal, één voor één, verantwoordelijkheid om de vrijheid te koesteren, door anderen geen onvrijheid op te leggen, zodat wij de vrijheid stralend in vertrouwen van de ander mogen ontvangen.

Laat we er samen voor zorgen dat deze afgelopen 80 jaren van vrijheid in vredesnaam geen interbellum zal zijn, geen periode tussen oorlogen in, geen sluimerend strijdend begin, maar een stilte zonder dreiging. Laat ons daar zuinig op zijn, lieve mensen.

Gebruik zo af en toe een zuivere stilte en denk aan hoe de vrijheid bij jezelf kan beginnen. Gewoon in het klein, door menselijk te zijn. Door simpelweg te fluisteren en al die fluisterstemmen bij elkaar op te tellen, zodat we, op bescheiden wijze, oorverdovend kunnen worden. De geschiedenis heeft ons immers geleerd dat oorlog niet alleen ontstaat door het toedoen van slechte mensen, systemen en slechte politiek, maar misschien nog wel veel meer door het zwijgen van een stille meerderheid.

Weet dat je een oorverdovende meerderheid kunt vormen door in stiltes te beginnen. Door je simpelweg uit te spreken, met meerderen. Door te zeggen: ‘vrijheid is nooit af, dus laten we steeds opnieuw beginnen.’

Door ons transparant te laten informeren, geduldig te blijven praten en open uit onze eigen bubbel te stappen. En ook als we wel in onze bubbel blijven, omdat het er nu eenmaal knus en bekend is, laat die bubbel dan van liefde zijn, waarin ook een ander schuilen mag. En geef die ander de vrijheid die je zelf graag krijgen zou. Maak jezelf vrij met de vrijheid die je geeft. Verwacht niets terug wanneer je de deuren opendoet, maar vertrouw erop dat wie goed doet, goed ontmoet.

Gebruik daar stiltes voor en spreek je daarna uit. En nee, dat hoeft niet meteen voluit, want het begint in het klein, door er simpelweg bij stil te staan; in nabijheid en je directe omgeving. In het gebaar van armen die van gevouwen naar open gaan. En daarom vraag ik u elkaar nu een hand te geven en elkaar de vrijheid te wensen, door te zeggen: “jij bent vrij als ik het ben, ik ben vrij als jij het bent”.

Dank u wel, lieve mensen, ik wens u alvast een oorverdovend verstilde en vredelievende Bevrijdingsdag.